Waarom Neurofeedback?
Neurofeedback is een interactieve behandeling waarin je je hersenen kunt trainen om gezondere activatiepatronen aan te nemen. Zo kun je bijvoorbeeld beter focussen, slapen, met stress omgaan. Neurofeedback kan een verbetering geven in verschillende neurologische of psychologische aandoeningen (zie “Voor wie kan Neurofeedback helpen?” hieronder). Bij neurofeedback krijg je real-time feedback (bijvoorbeeld film, spel of muziek) op basis van je hersenactiviteit.
Het grote voordeel van neurofeedback is dat je direct de hersenen via een onbewust leerproces aanzet tot herstel. De feedback wordt namelijk al gegeven voordat je je bewust kunt zijn van de fluctuaties in het activatiepatroon van je hersenen. Het leerproces is dus non-verbaal.
Neurofeedback kan soms een alternatief zijn voor medicatie of kan helpen in de afbouw van medicatie. Dit kan echter alleen in overleg met jouw huisarts of specialist.
Neurofeedback wordt in deze praktijk altijd aangevuld met psychologische begeleiding, ook al is het probleem van neurologische aard. Want zelfs bij puur neurologische problemen is de psyche ook mee betrokken in het herstelproces.
Video´s met meer uitleg
Hieronder vind je meer info over de details van neurofeedback en QEEG. Ter aanvulling op de teksten heb ik video´s gecreëerd. Je kunt ze hier bekijken.
Voor wie?
– je wilt je graag ontwikkelen en groeien
– je bent niet bang om eerlijk te kijken naar patronen die wellicht nog in je leven spelen en die met mij te tackelen.
– je bent niet bang voor eventuele onaangename gevoelens die een traject met zich mee kan brengen, want neurofeedback kan je veel dichter bij je authentieke gevoelens en gedachten brengen.
– je bent actief in je eigen groeiproces
– je kunt en wilt je volledige commitment geven aan een neurofeedback traject en om zo op de lange termijn echt een verandering teweeg te kunnen brengen. Ik begeleid je met volledige toewijding en dus ik heb van jou deze commitment ook nodig en zal het proces ten gunste komen.
Bij welke klachten:
Neurofeedback kan helpen bij alle klachten die zich ook in het hersenactiviteitspatroon weerspiegelen. Omdat er veel klachten zijn die men ook in de hersenactiviteit terugvindt, kan neurofeedback bij veel psychische en neurologische klachten helpen. Om een beter beeld te krijgen of neurofeedback bij jou kan werken, nemen we eerst een QEEG (zie hierboven) af.
Op basis van wetenschappelijk onderzoek (zie bvb ISNR) en klinische ervaring weten we dat neurofeedback kan helpen bij AD(H)D, angst, slaapproblemen, tinnitus, (bipolaire) depressie, trauma, hoogsensitiviteit, chronische pijn en migraine. Ook neurologische klachten zoals na hersenletsel zoals traumatic brain injury of beroerte en epilepsie kunnen sterk verbeteren via neurofeedback. Ook zijn er aanwijzingen door klinische ervaring van vele neurofeedback therapeuten dat neurofeedback kan helpen bij long covid (bvb vermoeidheid, “brain fog” en concentratie of geheugenproblemen) en chronisch vermoeidheidssyndroom. Bij autisme kunnen de aspecten zoals sociale openheid, angst en/of gevoeligheid en cognitieve performantie verbeteren.
Heb je eigenlijk geen acute klachten, maar zou je je concentratie- of geheugenboog willen verbeteren (peak performance), je stress beter onder controle krijgen, of meer vervulling willen vinden in je (professionele) leven, dan is het zeker nuttig om niet langer te wachten met neurofeedback, aangezien je dan sneller terug op je top zit en minder sessies nodig hebt.
Voor wie niet?
Herken je je niet in de bovenstaande beschrijving, zoek dan hulp bij een andere professional.
Neurofeedback is een krachtige biologische interventie, waarbij de hersenen leren een gezond patroon aanleren. Als er echter sprake is van een verslaving zijn de leereffecten mogelijk gereduceerd. Ook bij gebruik van sterke doseringen van slaap- of rustgevende medicatie, zou het effect beperkt kunnen zijn. Al kan neurofeedback vaak wel ondersteunen bij het afbouwen (echter alleen bij toestemming en volgens afbouw schema van de huisarts of psychiater). Benzodiazepines dienen op de dag van QEEG of neurofeedback niet genomen te worden. Dit mag daarna uiteraard wel. Is dit niet mogelijk, dan is QEEG en neurofeedback nog niet het goede moment voor deze behandeling.
Bij kinderen raad ik aan om de schermtijd (tv en spelletjes) tot een uur per dag te beperken. Neurofeedback helpt om trauma te verwerken, beter met stress om te gaan en je weerbaarder te worden. Het kan goed helpen in tijdelijke situaties van meer stress, maar als er een structurele en / of extreme stresssituatie bestaat, is het aangewezen die eerst aan te pakken. Als een kind bijvoorbeeld gepest wordt op school, is het belangrijk hier eerst opnieuw veiligheid te scheppen. Want in dat geval kan het zijn dat de afwijkende hersenactiviteit een belangrijke adaptatie is aan de situatie.
Twijfel je of neurofeedback geschikt is voor jou, contacteer mij dan.
Apparatuur en QEEG
Ik gebruik een 21 kanaals EEG systeem van Brainmaster (Discovery 24). Hiermee doe ik een QEEG om de hersenactiviteit in rust te bepalen. Om te zien of er klinische afwijkingen in de hersenactiviteit te zien zijn die de klachten kunnen verklaren, wordt er een kwalitatief electro-encephalogram (QEEG) afgenomen. Hierbij krijg je een EEG “Freecap” zonder gel op met 19 kanalen, verdeeld over het hoofd. Ook krijg je twee oorclips op de oorlellen ter referentie van de signalen. In deze cap zitten electroden die de activiteit binnen in je hersenen opvangen. De electroden kunnen geen stimulatie geven, dus de meting is volledig veilig en pijnloos. Op de electroden zitten kleine sponsjes gedrenkt in zout water. Je hoofd wordt dus een beetje nat, maar je kunt het na de meting droogwrijven zonder dat er resten op het hoofd of in het haar blijft zitten.
Er gebeuren twee metingen in “resting state” waarbij je niets moet doen behalve ontspannen zitten. Één meting gebeurt met de ogen open, en de andere met de ogen dicht. De metingen duren ieder ongeveer twee minuten. Na de meting analyseren we de data met Neuroguide en vergelijken we jouw waardes met een controlegroep van mensen van je eigen leeftijd en geslacht die geen klachten hebben. De software genereert dan zogenaamde Brainmaps waarin alle hersengebieden (zowel op de oppervlakte als in 3D interpolatie met LORETA) afgebeeld staan en hoe groot hun afwijking van de norm is in standaarddeviaties. Bij standaarddeviaties van meer dan 3 boven of beneden het gemiddelde is er sprake van een significante afwijking. Ook de connecties tussen alle hersengebieden worden geanalyseerd op coherentie en faseverschil. Er wordt bekeken welke hersengebieden / netwerken sterk van de norm afwijken en of deze de klachten kunnen verklaren. Op basis hiervan kan het neurofeedback protocol gemaakt worden, zodat je de hersengebieden die voor jou belangrijk zijn optimaal kunt trainen. De neurofeedback training wordt gedaan binnen de Brainmaster Software waarin enorm veel mogelijk is. Het protocol kan oppervlakte en/of 3D LORETA regio’s trainen en de connecties hiertussen. Welke gebieden en/of electrodes er gekozen worden en hoeveel, of welke netwerken, kan volledig flexibel worden ingesteld. Het neurofeedback protocol kan zelfs tijdens een sessie worden aangepast. De activiteit van alle regio’s wordt namelijk altijd in realtime weergegeven en gebieden die onverwachts grotere afwijkingen blijken te vertonen tijdens de sessie kunnen worden meegenomen in de training. Het QEEG wordt ongeveer elke 5 a 10 neurofeedback sessies herhaald om te kijken hoe de hersenen zich veranderd hebben, zodat de protocollen hierop indien nodig kunnen worden aangepast.
Neurofeedback types
Afhankelijk van je doelstellingen, kunnen er verschillende soorten neurofeedback gekozen worden. In het algemeen pas ik vaker de ISF trainingen toe omdat deze tot minder bijwerkingen leiden en een sneller resultaat dan z-score of amplitudetraining. Hoewel ISF een nieuwere vorm van neurofeedback is, is er al veel wetenschappelijke evidentie voor: https://neurofeedbackservicesny.com/publications/.
– 19-kanaals LORETA z-score training. Hierbij worden regio´s aan de oppervlakte en in de diepte via LORETA interpolatie gekozen om te trainen die passen bij de afwijkingen die we in het QEEG vinden, of regio´s die tijdens een neurofeedback training blijken af te wijken. De z-scores worden beloond, tijdens kleinere z-scores (afwijkingen van de norm) wordt er film of beeld gegeven, bij grotere afwijkingen juist minder. Op die manier word je geconditioneerd om meer of juist minder van een bepaalde hersengolf te maken. De frequentiebanden van delta tot en met gamma kunnen worden gemonitord en getraind voor elke regio. Ook wordt het leerproces blijvend gestimuleerd dankzij de dynamische, realtime aanpassing van de moeilijkheidsgraad. Zo worden de gezonde hersengolven via operante conditionering beloond.
– Amplitudetraining. In plaats van naar een bepaalde norm te trainen, kan men ook een bepaalde frequentie in absolute zin belonen of juist onderdrukken. Bijvoorbeeld het sensorimotorische ritme (SMR) kan worden gestimuleerd om te zorgen voor betere focus en minder stress.
– Infraslow fluctuation (ISF) neurofeedback. Bipolar ISF: Hiermee worden de ultralangzame golven in de hersenen getraind tussen 2 electrodenpunten op het hoofd – op of rondom de frequentie van 0.0062 Hz. Het trainen van deze ISF frequenties beinvloedt waarschijnlijk onder andere de hypothalamus dat onder andere het autonome zenuwstelsel in de periferie controleert (Smith et al., 2014). Het parasympatische zenuwstelsel, ook wel het “rest and digest” systeem genoemd, is belangrijk voor herstel. Er vloeit meer zuurstof naar het spijsverteringskanaal, zorgt voor een langzame hartslag en algemeen een rustig gevoel. Het sympatische zenuwstelsel, ook wel het “fight flight” systeem genoemd, is belangrijk om te kunnen vechten of vluchten. In plaats van het conditioneren van hersengolven om meer of minder activatie te produceren, is er hier geen goed of fout, want we hebben beide (sympatisch en parasympatisch) nodig. Op basis van de feedback leren de hersenen welk systeem er op dat moment dominant is, en daardoor leert het zichzelf beter waarnemen. Hierdoor komt er meer balans en flexibiliteit tussen het inzetten van sympatische en parasympatische reacties, waardoor men beter tot rust komt als er even rust is, en in actie komt als dit vereist is. Dit type training is zeer stabiliserend en rustgevend en de effecten zijn hiervan vaak al direct merkbaar. Meer informatie over ISF en onderzoek hiernaar kun je hier vinden (Engelstalig). sLORETA ISF: Bij dit type ISF worden er 3D hersengebieden uitgekozen om te trainen op basis van sLORETA (19 electroden). Afhankelijk van je klacht kan het protocol volledig worden toegespitst. ISF kan bijvoorbeeld worden geactiveerd binnen het default mode netwerk (DMN), het salience netwerk (SN) of het executieve functioneren netwerk (CEN) – zie ook de triple network theory – of binnen specifieke gebieden die de klachten veroorzaken. Een typisch protocol is om eerst het DMN te versterken, zodat de eigen gevoelens beter waargenomen kunnen worden en er meer controle is over de eigen gedachten. Dan ontkoppelen van DMN met het SN, zodat deze beter anti-correleren (het salience netwerk zorgt voor waakzaamheid en vaak is deze bij mensen met bijvoorbeeld angst niet goed ge-anticorreleerd met het DMN). En tot slot het versterken van het CEN, zodat ook de executieve functies verbeteren. Een ander mogelijk effectief protocol is het stimuleren van de pregenual anterior cingulate (pgACC), die belangrijk is voor emotionele regulatie, terwijl de rechter amygdala (angst) gekalmeerd word.
– Neuromeditatie. Dit is een vorm van amplitudetraining maar dan gelinkt aan jouw meditatiestijl. Meer informatie vind je onder Neuromeditatie.
Hoe zit een neurofeedback training er concreet uit voor mij?
Tijdens een neurofeedback sessie zit je op een comfortabele manier rustig met een EEG cap op je hoofd. Je hersenactiviteit wordt continu gemonitord, maar hier merk je niets van. Op basis van jouw hersenactiviteit wordt er beeld of muziek afgespeeld, met ogen open of dicht respectievelijk. Je mag je film of muziek zelf kiezen, bij voorkeur iets rustigs waar je blij van wordt of wat je interessant vindt. De muziek en film worden op basis van je hersenactiviteit af en toe lang of kort onderbroken. Bij de film wordt er een dimmer over gelegd die soms meer en soms minder doorzichtig is, zodat de film geen onaangename onderbrekingen krijgt. Meestal heb je ongeveer 50% “beloning” waarin je het beeld goed kunt zien of de muziek kunt horen. De moeilijkheidsgraad van de training wordt dynamisch aangepast, zodat je niet teveel, maar ook niet te weinig film of muziek krijgt.
Bij ISF training worden er toontjes afgespeeld die corresponderen met jouw activiteit, er is dus altijd feedback aanwezig, en dit wordt enkel onderbroken als er een artefact is (bijvoorbeeld door te bewegen). Je kunt dit zowel met de ogen open doen als met de ogen dicht. Voor kinderen is het soms fijn om tijdens deze training een film te kijken.
Hoe bereid ik mijn sessie voor?
Probeer zo goed mogelijk uitgerust te zijn en niet meer koffie of medicatie te gebruiken dan gewoonlijk. Zorg dat je haar geen haarstyling producten bevat en het haar moet droog zijn. Best was je het nog dezelfde dag of de dag daarvoor, zodat het ook niet te vet is. Op die manier kunnen de electrodes het beste contact maken met je hoofdhuid (via sponsjes met zout water). Ook moeten haarclips, stiekjes, spelden, etc verwijderd worden. Vlechtjes of dreadlocks maken het soms moeilijk om contact te maken met de hoofdhuid.
Hoeveel sessies heb ik nodig en hoe vaak moet ik komen?
Het aantal benodigde sessies varieert van persoon tot persoon. In het algemeen zijn 20 sessies echter wel nodig om een eerste robuuste verbetering te krijgen. De hersenen hebben namelijk heel wat training en tijd nodig, voordat ze het nieuwe patroon ook in het dagelijks leven kunnen aannemen. Deze vorm van therapie vraagt dus wel een echte commitment. Als het gewenste effect bereikt is (gemiddeld na 15 a 20 sessies), kan de frequentie worden afgebouwd. Als de effecten stabiel blijven kan er verder worden afgebouwd of afgerond. Voor sommigen blijkt een onderhoudsbehandeling echter wel zinvol.
De training vindt wekelijks of twee keer per week plaats, afhankelijk van het type training (ISF 2 wekelijks) en hoe je hier op reageert. Het is voor het leereffect belangrijk dat deze regelmaat gevolgd wordt, tenminste tot de gewenste effecten bereikt zijn. Houd hiermee dus rekening in je agenda.
Zijn er bijwerkingen en is neurofeedback veilig?
Neurofeedback is volledig veilig. Er komt ook geen electrische of magnetische stimulatie aan te pas. De hersenen ontvangen enkel feedback over hun eigen functioneren. Veranderingen die neurofeedback teweegbrengt gebeuren dus volledig dankzij jouw eigen hersenen die hun activiteit zelf veranderen om zo zoveel mogelijk beloond te worden.
Tijdens of direct na een neurofeedback sessie kan hoofdpijn of vermoeidheid ontstaan. Dit komt omdat de hersenen een enorme inspanning doen om te werken voor hun nieuwe patronen. Dit effect gaat meestal snel voorbij. Het is echter wel belangrijk dit aan te geven tijdens de neurofeedback sessie indien er een onaangenaam gevoel ontstaat, want dan moet de sessie worden gepauzeerd, aangepast of stopgezet. Bij veruit de meeste mensen zijn er geen bijwerkingen, slechts in sporadische gevallen blijkt dat neurofeedback niet geschikt is en er eerst een andere therapie overwogen moet worden, om bijvoorbeeld beter om te kunnen gaan met lichamelijke sensaties en angst hierrond. Na elke sessie ontvang je een vragenlijst waarin je alle veranderingen die zouden kunnen optreden moet rapporteren, op basis waarvan de training kan worden voortgezet of aangepast.
Doordat je hersenen door neurofeedback training leren om hun eigen processen (metacognitie) beter waar te nemen, kan het zijn dat hierbij ook emoties verhoogd worden waargenomen. Als dit gebeurt, dan meestal na een sessie of 7 a 10. Soms komt hierbij verdriet, boosheid of geirriteerdheid vrij. Zeker als er sprake is van trauma is de kans hierop verhoogd. Dit kan echter helend werken en is van voorbijgaande aard. Niet iedereen maakt deze fase echter mee, of slechts in milde vorm. Soms zijn de eigen grenzen of herinneringen sterker in het bewustzijn gekomen en omdat dit soms een uitdaging is om mee om te gaan, is er altijd psychologische begeleiding tijdens je sessie beschikbaar.
Wat als neurofeedback niet of onvoldoende werkt?
Je neurofeedback traject wordt heel nauw opgevolgd en aangepast indien de respons niet voldoende is. Bij de meeste mensen is er een gunstige evolutie, en het tempo daarvan is per persoon verschillend. Een verbetering is via ISF training vrijwel altijd binnen de eerste 5 sessies bemerkbaar, maar het kan tot 30 sessies of meer duren totdat het volledige klachtenpatroon verbetert. Het komt soms voor dat neurofeedback niet geschikt is of te weinig verbetering biedt. Meestal wordt dit al vrij snel duidelijk en kan er dus extra worden ingezet op (trauma informed) psychologische begeleiding of een geheel andere therapie op doorverwijzing.